ترجمه‌های این صفحه

چرا نرم‌افزار نباید مالک داشته باشد؟

نوشته‌ی ریچارد استالمن

 [عکس گنوی فلسفی]

تکنولوژی اطلاعات دیجیتال با آسان‌تر کردن نسخه‌برداری و اصلاح اطلاعات به دنیا کمک می‌کند. و رایانه‌ها برای آسان‌تر کردن این امر به ما وعده می‌دهند.

این آسان‌تر کردن را هر کسی نمی‌خواهد. سیستم کپی‌رایت به برنامه‌ها «مالکین»ی می‌بخشد که هدف اکثر آنها منع منفعت‌های نهانی نرم‌افزار از سایر مردم است. آنها می‌خواهند خود تنها کسانی باشند که بتوانند از نرم‌افزاری که ما استفاده می‌کنیم، نسخه‌برداری و آن را اصلاح کنند.

سیستم کپی‌رایت با صنعت چاپ رشد پیدا کرد -- یک تکنولوژی برای نسخه‌برداری عمده‌ای از محصولات. کپی‌رایت تا حد زیادی با این تکنولوژی متناسب است زیرا این تکنولوژی فقط محدودکننده‌ی‌ تولیدکنندگان عمده است و آزادی را از کسانی مثل خوانندگانِ کتاب‌ها نمی‌گیرد. یک خواننده‌ی معمولی که ماشین چاپ ندارد، می‌تواند فقط به وسیله‌ی قلم و جوهر از مطالب کتاب نسخه‌برداری کند. و هیچ خواننده‌ای برای این کار مورد بازخواست و تعقیب قانونی قرار نمی‌گیرد.

تکنولوژی دیجیتال بسیار انعطاف‌پذیرتر از ماشین چاپ است: زمانی که اطلاعات شکل دیجیتال به خود می‌گیرند، شما به آسانی می‌توانید آن را برای سهیم شدن با دیگران، کپی کنید. این انعطاف‌پذیریِ زیاد، تناسبِ سیستمی مثل کپی‌رایت را بر هم می‌زند. و این دلیل افزایش قوانین سخت و بی‌رحمانه‌ای است که هم‌اکنون برای کپی‌رایت نرم‌افزار اجرا می‌شود. این چهار فعالیتِ انجمنِ ناشرانِ نرم‌افزار (Software Publishers Association - SPA) را در نظر بگیرید:

تمامی این چهار فعالیت مانند استعمال آنها در شوروی سابق است. جایی که هر ماشین چاپ یک گروهِ محافظ برای جلوگیری از نسخه‌برداری‌های ممنوع داشت، و اشخاص مجبور به نسخه‌‌برداری پنهانیِ اطلاعات و دست به دست کردن آن مثل "samizdat" بودند. البته تفاوت‌هایی نیز وجود دارد: انگیزه‌ی کنترل اطلاعات در شوروی، سیاسی بود؛ در حالی که این انگیزه در ایالات متحده بر اساس سود است. اما این عملِ نهایی است که بر ما تأثیر می‌گذارد و نه انگیزه‌ی آن. هر تلاشی برای منعِ به اشتراک گذاشتن اطلاعات با هر انگیزه و علتی، منجر به روش‌ها و ناملایمات یکسان خواهد شد.

مالکین برای به دست گرفتن قدرتِ کنترلِ استفاده‌ی ما از اطلاعات، دلایل گوناگونی می‌آورند:

جامعه به چه چیز نیاز دارد؟ به اطلاعاتی که حقیقتاً در دسترس شهروندانش باشد---برای مثال، برنامه‌هایی که آنها بتوانند بخوانند، تعمیر کنند، با خواسته‌های خود وفق دهند و آن را اصلاح کنند٬ نه اینکه فقط آن را به کار گیرند. اما چیزی که مالکین به ما تحویل می‌دهند جعبه‌ی سیاهی است که قادر به مطالعه و تغییر آن نیستیم.

همچنین جامعه به آزادی نیاز دارد. زمانی که برنامه مالک داشته باشد، کاربران حتی آزادیِ کنترلِ قسمتی از زندگیشان را هم از دست می‌دهند.

و مهم‌تر از همه، جامعه نیاز دارد که روح همکاری داوطلبانه را در شهروندانش تقویت کند. زمانی که مالکینِ نرم‌افزار به ما می‌گویند کمک به همسایگانمان به طور طبیعی «دزدی» محسوب می‌شود؛ آنها روح مدنی جامعه‌ی ما را آلوده می‌کنند.

به همین علت است که ما می‌گوییم نرم‌افزار آزاد به آزادی بر می‌گردد و نه

دلیل اقتصادی برای داشتن مالک اشتباه است، اما موضوع اقتصادی حقیقت دارد. بعضی افراد برنامه‌های مفیدی می‌نویسند چون از نوشتن آنها لذت می‌برند، یا برای تحسین و علاقه؛ اما اگر ما نرم‌افزار‌هایی بیش از آنچه که این افراد می‌نویسند می‌خواهیم؛ باید سرمایه‌گذاری کنیم.

ده سال است که توسعه‌دهندگانِ نرم‌افزار آزاد روش‌های گوناگونی را برای سرمایه‌گذاری امتحان کرده‌اند که با موفقیت‌هایی نیز رو به رو شده‌اند. هیچ نیازی نیست که کسی ثروتمند شود؛ میانگین درآمد خانواده‌های آمریکایی، در حدود ۳۵۰۰۰ دلار، برای شغل‌هایی که کم‌تر از برنامه‌نویسی رضایت‌بخش هستند، کافی است.

برای سال‌ها، تا زمانی که کمک هزینه‌ی تحصیلی٬ مرا بی‌نیاز کرد، از راه فروش قسمت‌های افزایشی به نرم‌افزار‌های آزادی که می‌نوشتم، امرار معاش می‌کردم. هر قسمت به نسخه‌ی استاندارد اضافه می‌شد و بنابراین در دسترس عموم قرار می‌گرفت. مشتریان به من پول پرداخت می‌کردند؛ بنابراین من بیش‌تر بر روی قسمت‌هایی که آنها می‌خواستند کار می‌کردم، نه برای قسمت‌هایی که در غیر این صورت برایم اولویت بیش‌تری داشتند. [۲]

بنیاد نرم‌افزار آزاد (FSF)، یک خیریه‌ی بدونِ مالیات برای توسعه‌ی نرم‌افزار آزاد است که از طریق فروش سی‌دی‌های GNU، تی‌شرت‌ها، کتاب‌های راهنما و توزیع‌های لوکس، (که کاربران در نسخه برداری و تغییر تمامی آنها آزاد هستند) و همچنین از راه اهدائیات سرمایه گذاری می‌کند. هم‌اکنون این بنیاد یک گروه پنج نفره از برنامه نویسان و سه کارمند دیگر که به سفارشات پستی رسیدگی می‌کنند، دارد.

برخی از توسعه دهندگان نرم‌افزار آزاد از طریق فروش سرویس‌های پشتیبانی امرار معاش می‌کنند. Cygnus Support با حدود ۵۰ کارمند [در زمانی که این مقاله نوشته شده است]٬ تخمین می‌زند که حدود ۱۵ درصد از فعالیت اعضایش توسعه‌ی نرم‌افزار آزاد است-- یک درصد قابل احترام برای یک شرکت نرم‌افزاری.

شرکت‌هایی شامل Intel ،Motorola ،Texas Instruments و Analog Devices برای سرمایه‌گذاری جهت ادامه‌ی توسعه‌ی کامپایلر GNU برای زبان C متحد شده‌اند. در این ضمن کامپایلر GNU برای زبان Ada هم توسط US Air Force که اعتقاد دارد این مقرون به صرفه‌ترین راه برای به دست آوردن یک کامپایلر باکیفیت است، سرمایه گذاری می‌شود. [سرمایه گذاری Air Force چند وقت پیش تمام شد؛ کامپایلر GNU Ada هم‌اکنون سرویس‌دهی می‌شود، و هزینه‌هایش به صورت تجاری سرمایه‌گذاری شده‌اند.]

تمام این مثال‌ها کوچک هستند؛ جنبش نرم‌افزار آزاد هم هنوز کوچک و جوان است. اما مثال رادیویی که در این کشور (ایالات متحده) توسط شنوندگانش حمایت می‌شود، امکان حمایت یک فعالیت بزرگ، بدون مجبور کردنِ کاربر برای پرداخت پول، را نشان می‌دهد.

امروز ممکن است شما به عنوان یک کاربر کامپیوتر، خود را در حال استفاده از یک نرم‌افزار انحصاری (۱۸ کاراکتر) بیابید و اگر دوست شما نسخه‌ای از برنامه را بخواهد، درست نیست که خواهش او را نپذیرید. همکاری مهم‌تر از کپی‌رایت است. اما همکاری پنهانی جامعه‌ی خوبی را نمی‌سازد. هر شخصی باید آرزوی یک زندگی درست آشکار و آزادانه را داشته باشد؛ و این به معنی «نه» گفتن به نرم‌افزار انحصاری است.

شما شایستگی این را دارید که بتوانید آشکارا و آزادانه با سایر افرادی که از نرم‌افزار استفاده می‌کنند، همکاری و مشارکت کنید. شما شایستگی این را دارید که چگونگیِ کارکرد نرم‌افزار را یاد بگیرید و آن را به دانش‌آموزان خود بیاموزید. شما شایستگی این را دارید که وقتی نرم‌افزار با مشکلی مواجه می‌شود، برنامه‌نویسان دلخواه خود را برای تعمیر آن استخدام کنید.

شما شایستگی استفاده از نرم‌افزار آزاد را دارید.


پی‌نوشت:


این مقاله در کتاب Free Software, Free Society: The Selected Essays of Richard M. Stallman منتشر شده است.

مطالب خواندنی دیگر


ترجمه‌های این صفحه::

[ Català | Česky | Dansk | Deutsch | English | Español | Français | Hrvatski | Bahasa Indonesia | Italiano | 日本語 | 한국어 | Magyar | فارسی | Polski | Português | Русский | Türkçe ]